اندر حکایت ادعای مصرف سوخت بالای ایران

این روزها دوباره بحث مصرف انرژی ایرانی‌ها به خصوص چند در چند روز اول سال بهانه جدیدی برای متهم کردن مردم به پر مصرفی شده است. آنچه مسلم است اینکه در مباحث علمی باید آنچه واقعیت و حق است را بیان کرد و نباید به بهانه تضعیف جایگاه رهبران سیاسی از بیان حقایق عدول کرد! 

همانطور که حضرت علی (ع) در نهج البلاغه می‌فرماید: از گفتن سخن حق و نظر دادن به عدل دریغ ننمایید. برای اثبات علمی، بیطرفانه، مستدل و به دور از غرض‌ورزی‌های سیاسی و اقتصادی و جناحی، باید به سراغ آمار و شاخص‌های مختلف برای بررسی مصرف انرژی به خصوص سوخت بنزین وسایل نقلیه درمیان ایرانیان در مقایسه با دیگر کشورها به ویژه اروپا که همواره نمونه قیاس برای ‎متهم کردن مردم ایران به پرمصرفی است، رفت.‏

برخلاف تصور عمومی به جهت کمبود سرانه راه و ترافیک و... ایران در سرانه تعداد خودرو در میان کشورهای جهان با رتبه ۸۵ جز پایین‌ترین کشورها است؛ به طوری که تعداد وسایل نقلیه موتوری و خودرو شخصی به ازای هر هزار نفر در کشورهای عضو اتحادیه اروپا تقریبا ۴ برابر ایران است.‏

علاوه بر کم بودن سرانه تعداد خودرو، میزان مصرف خودروهای داخلی به طور میانگین ۲ برابر خودروهای روز اروپا می‌باشد. البته خودروسازان علت آن را کیفیت سوخت بنزین تولید داخل می‌دانند؛ با این وجود خودروهای داخلی همچنان بر اساس طراحی های دهه ۴۰ و ۵۰ میلادی ساخته می‌شوند؛ از پژو تا نیسان‏!

یکی از عوامل اصلی افزایش مصرف، عمر بالای وسایل نقلیه در ایران است؛ بر اساس آمارها حدوداً ۲۰ میلیون دستگاه خودرو و ۱۰ میلیون دستگاه موتور سیکلت در کشور وجود دارد که بیش از ۵۰ درصد آن عمر بالای ۱۵ سال و فرسوده می‌باشد! و فقط ۱۰ درصد از وسایل نقلیه در ایران عمر زیر ۵ سال دارند!

این در حالی است که میزان متوسط عمر خودرو در اروپا بین ۸ تا ۱۰ سال است و متوسط عمر خودروهای در حال تردد ما بیش از ۲۰ سال است.‌ چون عمر خودروهای درحال تردد ما حداقل ۲ تا ۳ برابر عمر خودروهای آنها است طبیعتا میزان مصرفشان نیز بالاتر است؛ بنابراین بخش عظیمی ازمصرف سوخت به جهت عمر بالای خودروها می‌باشد!‏

مورد دیگر اینکه خودروهای کشورهای اروپایی از انواع مختلف سوخت استفاده می‌کنند در حالیکه در ایران نزدیک به ۱۰۰ درصد مصرف خودروها بنزین است.

یعنی خودروها در ایران برخلاف اروپا که دارای سبد مصرفی مختلفی هستند فقط بنزین مصرف می کنند و این موضوع در آمارها محاسبه نمی‌شود! لذا نباید بی جهت مقایسه کرد!‏

همچنین بنزین معمولی در ایران دارای اکتان ۸۷ و بنزین سوپر دارای اکتان ۹۵ است. این در حالی است که در اروپا بنزین‌هایی با اکتان۹۷، ۹۸، ۹۹ و ۱۰۰ عرضه می‌شوند؛ بنابراین کیفیت پایین بنزین در ایران عامل دیگر افزایش سوخت است. این موضوع را عموم مردم به صورت شهودی همواره بیان می‌کنند.

همچنین کیفیت راه ها و جاده های ایران از استانداردهای لازم مهندسی راه و ترابری برخوردار نیستند که این امر هم موجب افزایش مصرف است.‏

نکته دیگر اینکه کمیسیون اروپا بر پایه طرحی زیستی اعلام کرده، فروش خودروهای بنزینی و دیزلی در تمامی کشور‌های عضو این اتحادیه از سال ۲۰۳۵ ممنوع می‌شود. هدف از این طرح کاهش ۵۰ درصدی مصرف سوخت های فسیلی و افزایش ۵۰ درصدی تعداد خودروهای برقی و هیبریدی است و این از دیگر دلایل کم بودن مصرف آنان نسبت به ماست.

 ضمن اینکه در اروپا بنا به آمار مستند، ناوگان حمل و نقل عمومی‌اعم از قطارهای ریلی رو زمینی یا زیرزمینی (‌مترو) یا شبکه‌های گسترده اتوبوسرانی بیش از ۷۰‌ درصد سفرهای شهری را پوشش می‌دهند به نحوی که شهروندان نیازی به استفاده از وسیله نقلیه شخصی خود ندارند. لذا مصرف بنزین کمتری هم دارند!‏  به طور کلی حدود ۵۴ درصد جابجایی درکشورهای دنیا بر بستر ریل صورت می‌پذیرد که در مقایسه سهم جابه‌جایی ریلی در ایران فقط ۱۸ درصد می‌باشد!

 در ادامه بحث مقایسه علمی وضعیت و شرایط ایران و اروپا در مصرف سوخت به یکی از شاخص های حمل و نقل در مطالعات مصرف سوخت می‌پردازیم و آن هم چگالی جاده نسبت طول راه‌ها به مساحت خشکی کشور است.

چگالی جاده در ایران برابر با ۱۱ کیلومتر در هر صد کیلومتر مربع است که از بقیه کشورها به جز روسیه بسیار پایین تر است. در مسافرت ها این باعث رفتن مسیرهای طولانی تر و مصرف بیشتر بنزین است‏.

 در آخر برای برآورد درست از مصرف و دلایل و تنوع مصرف بنزین در ایران باید تمامی شاخص ها و آمارها را مدنظر قرار داد. نباید تک بعدی با مقایسه ساده انگارانه و سطحی مصرف بنزین مردم ایران را با اروپا مقایسه کرد. یکی از مشکلات کارشناسی در ایران همین نگاه چرتکه وار و تک بعدی به مسائل کلان است!